Subscribe
Ормутскиот теснец, како што објавија во последните недели голем дел од меѓународните медиуми, е една од најстратешките поморски артерии низ која минува повеќе од 20% од глобалната енергетска трговија. Сместен помеѓу Иран и Оман, овој теснец е долг околу 50 км и широк само 33 км во најтесните точки и претставува тесно грло за снабдување со нафта и течен природен гас (LNG) од Персискиот Залив. Неодамнешните настани, како што се нападот на САД врз иранските нуклеарни постројки и заканите на Техеран за блокирање на поморскиот премин, ги изнесоа на виделина ризиците поврзани со оваа област, пред сè нејзиното можно спречување од страна на Иран.
ЗОШТО АНАЛИЗА СО ХОРМУЗСКИОТ ТЕСНЕЦ ВО НЕГОВИОТ ЦЕНТАР?
Во овој момент од тековниот конфликт меѓу Израел и Иран, исто така по интервенцијата на американската администрација, анализата на стратешката вредност на Ормутскиот теснец, економските и геополитичките импликации од неговото евентуално затворање, последиците врз глобалните енергетски пазари и реперкусиите врз западните економии – со посебно внимание на европскиот контекст – остануваат од фундаментален интерес. Ова се прашањата што би можеле да ни помогнат да разбереме каква линија на дејствување би можел да преземе Иран во ќош, како и потезите на меѓународните канцеларии (особено европските) со цел продолжување на конфликтот.
СТРАТЕШКА И ЕКОНОМСКА ВРЕДНОСТ
Според податоците од американската Администрација за енергетски информации – податоци објавени и во последните денови од разни медиуми и аналитичари кои се фокусираа на оваа тема – приближно 17 милиони барели нафта и значително количество течен природен гас минуваат низ Хормуз секој ден. Извозот од Саудиска Арабија, Ирак, Обединетите Арапски Емирати, Катар и Иран е поврзан со оваа рута за да стигне до европските и азиските пазари. Затоа, секоја закана за слободната пловидба во теснецот има непосредно и потенцијално разорно влијание врз глобалното снабдување со енергија – особено европското, со оглед на затворањето на руските канали по конфликтот во Украина. Оваа логистичка централност му дава на Ормузскиот теснец стратешка вредност способна да влијае, со едноставна одлука за затворање на преминот, на регионалните и меѓународните геополитички рамнотежи. Можноста Иран да одлучи да ја ограничи или да ја направи оваа рута небезбедна се перцепира како една од главните лостови во неговата надворешна политика, особено во моменти на тензии со Соединетите Американски Држави и нивните регионални сојузници. Можеме да замислиме колку важна би можела да стане оваа лост во контекст на отворен вооружен конфликт како оној што го доживуваме.
НЕОДАМНЕШНИ ТЕНЗИИ, ИРАНСКИ ЗАКАНИ И ПОГЛЕД КОН МИНАТОТО
Нападот на САД врз иранските нуклеарни постројки сигурно ги поттикна стравувањата од ескалација. Како одговор, Техеран се закани дека ќе го затвори Протокот, можност што длабоко ги загрижува западните канцеларии и финансиските пазари. Иако во моментов нема конкретни знаци за непосредно затворање, заканата беше доволна за да предизвика непосредна реакција на енергетските пазари, на пример со зголемувањето на цените на гасот. Сегашните тензии евоцираат сценарија слични на оние забележани за време на Јом Кипурската војна во 1970-тите, кога светот беше сведок на пораст на цените на енергијата поради конфликтите на Блискиот Исток. Сепак, сегашната ситуација е влошена од поголемата глобална економска меѓузависност и од кршливоста на европските економии, веќе сериозно тестирани од енергетската криза по избувнувањето на војната во Украина.
Енергетските пазари реагираат
Влијанието дури и од привремено затворање на Ормутскиот теснец би било непосредно и значајно. Последиците би се прошириле далеку над Блискиот Исток, влијаејќи на целиот глобален енергетски систем. Пазарите веќе се соочуваат со последиците од оваа можност со повисоки цени на енергетските производи, недостиг на снабдување и, на крајот, нов бран на зголемување на цените за домаќинствата и бизнисите. Најнепосредниот ризик би бил пораст на цените на нафтата, со последици за трошоците за транспорт, индустриското производство и стоките за широка потрошувачка. Економиите кои се во голема мера зависни од увозот на енергија, како што се оние во Европа, би биле особено ранливи. Во меѓувреме, глобалните берзи покажуваат знаци на нервоза, а секторите за поморски и воздушен транспорт се веќе погодени од пренасочувања на рутите и ограничувања на воздушниот простор. Во контекст на растечка геополитичка нестабилност, како оние предизвикани од воените конфликти во регионот на Заливот, воздушниот и поморскиот сообраќај претрпуваат значајни оперативни и стратешки промени. По затворањето на иранскиот и ирачкиот воздушен простор и истовременото зголемување на ризикот во сирискиот простор, многу меѓународни авиокомпании беа принудени да ги променат своите планови за летови. Овие промени доведоа до значително продолжување на времето на патување. Поморскиот сектор е исто така длабоко загрижен: евентуалното затворање на Ормутскиот теснец од страна на Иран би го блокирало поморскиот пристап до главните центри во Заливот.
ВЛИЈАНИЕТО ВРЗ ЕВРОПА И ИТАЛИЈА
Европа увезува приближно 20-25% од своите енергетски потреби од Персискиот Залив, при што директниот транзит низ Ормуз се проценува на околу 13% за сурова нафта и 6% за гас, според податоците на Евростат. Затворањето на теснецот би имало последици врз европските рафинерии и енергетски интензивните индустрии. Главниот ризик е нова криза во сметките за семејствата и бизнисите, веќе тестирана од инфлацијата и нестабилноста на пазарот. Во Италија, владата веќе започна со проучување на итни мерки како што се одвојување на цената на гасот и електричната енергија, попусти на сметките за бизнисите и нови договори на одредено време за контрола на цените. Сепак, усвојувањето на координирана европска стратегија останува комплексно поради дивергенциите меѓу различните земји-членки во однос на енергетскиот микс, инфраструктурата и капацитетот за складирање.
ЛОГИСТИЧКИ АЛТЕРНАТИВИ И ОГРАНИЧУВАЊА
Секако, постојат некои алтернативи на Ормутскиот теснец, но нивниот капацитет е ограничен. Тие вклучуваат саудискиот гасовод „Исток-Запад“ или гасоводот на Обединетите Арапски Емирати до пристаништето Фуџаира. Сепак, овие инфраструктури не се доволни за да компензираат за евентуално целосно блокирање на теснецот, особено во однос на течниот гас, за што се потребни терминали за регазификација кои не се секогаш достапни. Понатаму, користењето на алтернативни патишта вклучува повисоки логистички трошоци и подолго време на испорака, со неизбежни последици врз конечните цени на енергијата и стоките за широка потрошувачка. Затоа, ризикот е дека самата иранска закана ќе биде доволна за да го направи целиот глобален синџир на снабдување со енергија понеизвесен и поскап.
ИМПЛИКАЦИИТЕ СЕ ГЛОБАЛНИ, НЕ САМО РЕГИОНАЛНИ
Секоја иранска акција во Ормутскиот теснец има последици далеку над енергетската сфера. Иран се соочува со стратешка дилема: блокирањето на Ормускиот теснец би значело и оштетување на економските сојузници како што се Кина и Русија, главните купувачи на неговата нафта. Понатаму, таков гест би претставувал ескалација што би можела да ја оправда западната воена интервенција, со конкретен ризик од трансформирање на кризата (веќе многу сложена) во регионален конфликт од големи размери. Затоа, Техеран е свесен дека има важна, но и многу опасна, лост во рацете. Секоја одлука, во овој контекст, ја оценува Врховниот совет за национална безбедност под надлежност на врховниот лидер, Али Хамнеи. Изборот на формално затворање, или дури и само прогресивна дестабилизација на морскиот премин, би можел да претставува точка од која нема враќање за нова војна во Заливот.
ЕНЕРГЕТСКАТА БЕЗБЕДНОСТ СÈ УШТЕ ЗАВИСИ ОД ОВОЈ ПАТ
На крајот на краиштата, Ормутскиот теснец сега е повеќе од кога било раскрсница не само во енергетиката, туку и во политиката и стратегијата. Неговото затворање би имало системски ефекти врз глобалната економија, предизвикувајќи енергетска, финансиска и дипломатска криза од потенцијално невидени размери. Неодамнешните тензии меѓу Соединетите Американски Држави и Иран уште еднаш ја истакнаа неговата централност, покажувајќи како геополитиката на енергијата останува еден од камен-темелниците на новата меѓународна рамнотежа. Во ова сценарио, Европа се наоѓа себеси како се соочува со криза чиј простор за маневрирање е ограничен. Инвестициите и диверзификацијата на снабдувањето, заедно со меѓународната соработка, остануваат единствените достапни алатки за соочување со сè понеизвесна иднина. Но, на краток рок, стабилноста на Ормутскиот теснец останува суштински услов за глобалната енергетска безбедност.