Subscribe
Таканаречената „Њујоршка декларација“, изготвена за време на меѓународната конференција во Обединетите нации во јули и поддржана од широк спектар на меѓународни актери – вклучувајќи ја Европската Унија, Арапската лига, Обединетото Кралство и Канада – би можела да претставува голема дипломатска пресвртница во долгиот и проблематичен израелско-палестински конфликт. Она што го разликува овој документ од претходните обиди за медијација е неговата билатерална природа на осуда: од една страна, изразува силна критика за нападите на Хамас од 7 октомври; од друга страна, отворено го осудува воениот одговор на Израел, кој го смета за непропорционален и причина за хуманитарна катастрофа во Газа. Во срцето на документот е сеопфатен план за разоружување на Хамас, административна транзиција кон Палестинската национална власт (ПНА) и ревитализација на решението за две држави, поддржано од меѓународна мисија под покровителство на ОН. Содржината на декларацијата секако заслужува анализа и разгледување, особено во обид да се предвидат нејзините политички последици и идните импликации од израелско-палестинското прашање.
КОНТЕКСТОТ НА ДЕКЛАРАЦИЈАТА
„Њујоршката декларација“, објавена на крајот од конференцијата на ОН, чии копретседатели беа Франција и Саудиска Арабија, претставува значаен чекор во мултилатералната дипломатија во врска со израелско-палестинскиот конфликт. По месеци уништување во Газа и зголемени меѓународни тензии, меѓународната заедница ја препозна итноста од надминување на реториката и промовирање на заедничка платформа со крајна цел за рестартирање на мировниот процес. Декларацијата доби поддршка од 22 земји од Арапската лига, Европската Унија и 17 други земји, вклучувајќи ја и Италија. Таа не само што ги осудува злосторствата извршени од Хамас за време на нападот на 7 октомври, туку воведува и експлицитна и недвосмислена осуда на израелската воена акција во Појасот Газа, одговорна за десетици илјади цивилни жртви и невидена хуманитарна криза.
ДВОЈНА ОСУДА: КОН ДИПЛОМАТСКА РАМНОТЕЖА
Првата интересна точка се однесува на двојната осуда содржана во Декларацијата од Њујорк. Од една страна, во документот јасно се наведува: „Ги осудуваме нападите извршени од Хамас врз цивилите на 7 октомври“. Ова е значајна позиција, особено имајќи предвид дека за прв пат, Арапската лига, исто така, безрезервно се изјасни против Хамас, кршејќи го молчењето што честопати поттикнуваше двосмисленост во минатото. Од друга страна, документот отворено го критикува израелскиот одговор: „Ги осудуваме нападите на Израел врз цивилите во Газа, цивилната инфраструктура, опсадата и гладувањето, кои предизвикаа катастрофална хуманитарна катастрофа“. Оваа формулација, исто така без олеснителни околности, нагласува како дејствувањето на Израел се перцепира, дури и од неговите историски сојузници, како прекумерно и некомпатибилно со принципите на меѓународното хуманитарно право. Оваа двојна осуда претставува промена во тонот и намерите на меѓународната дипломатија, која во минатото имаше тенденција да се фокусира речиси исклучиво на осуда на палестинскиот тероризам, занемарувајќи ја израелската одговорност. Декларацијата од Њујорк, пак, се стреми да врати етичка и правна рамнотежа во проценката на тековното насилство.
РАЗОРУЖУВАЊЕ НА ХАМАС И УЛОГАТА НА ПАЛЕСТИНСКАТА ВЛАСТ
Друга централна точка на документот е експлицитниот повик за разоружување на Хамас. Точка 11 наведува: „За да се заврши војната во Газа, Хамас мора да го заврши своето владеење во Газа и да го предаде своето оружје на Палестинската национална власт, со меѓународна посветеност и поддршка.“ Оваа клаузула е значајна од неколку аспекти. Прво, таа ја утврдува желбата на меѓународната заедница да ја потврди Палестинската власт како единствено легитимно политичко и административно тело за Палестинците. Второ, условот за разоружување не е оставен на билатерална динамика, туку е поставен во мултилатерална рамка што предвидува директно вклучување на ОН, регионална поддршка и евентуално распоредување на меѓународни трупи. Подеднакво е важно да се нагласи дека документот предвидува привремена меѓународна стабилизациска мисија, со мандат од Советот за безбедност на Обединетите нации, за заштита на Палестинците, надгледување на преносот на администрацијата на Палестинската власт и следење на прекинот на огнот. Оваа мисија би претставувала конкретна иновација во повоеното управување со Газа, вклучувајќи и земји како Италија во обезбедувањето трупи.
РЕШЕНИЕТО ЗА ДВЕ ДРЖАВИ: ПОМЕЃУ РЕАЛИЗАМ И АМБИЦИЈА
Во срцето на Декларацијата е ревитализацијата на решението за две држави како неопходен политички хоризонт. Документот експлицитно ги повикува земјите-членки на ОН да ја признаат Државата Палестина, повикувајќи на постепен, но обврзувачки процес кон создавање суверена и независна палестинска држава. Во овој контекст, иницијативата на Франција и Обединетото Кралство добива симболична и стратешка вредност. Емануел Макрон објави дека Франција ќе биде првата земја од Г7 и постојана членка на Советот за безбедност на ОН што официјално ќе ја признае Државата Палестина за време на следното Генерално собрание на Обединетите нации. Обединетото Кралство презеде слична обврска, поврзувајќи го своето признавање со подготвеноста на Израел да прифати прекин на огнот и да започне мировен процес во рок од осум недели. Затоа, поддршката за решението за две држави се изразува не само со зборови, туку и преку конкретни дипломатски мерки. Во моментов, 147 членки на ОН веќе ја признаа Државата Палестина; се смета дека пристапувањето на водечките западни сили ќе може да го разбие израелското противење и да се заложи за геополитичко ребалансирање.
ИЗРАЕЛСКО ОДБИВАЊЕ И НАШЕ ОТСУСТВО
И покрај обемот и консензусот на Декларацијата, Израел и САД се спротивставија на иницијативата. Израелскиот премиер Бенјамин Нетанјаху го отфрли состанокот, повторувајќи го своето противење на решението за две држави, наведувајќи ги безбедносните проблеми и одбраната на националниот идентитет. САД, од своја страна, ја бојкотираа конференцијата, сигнализирајќи ја својата стратешка дистанца од предложениот мултилатерален пристап. Овие реакции ја истакнуваат постојаната тешкотија во усогласувањето на политичките визии на големите сили со оние на остатокот од меѓународната заедница. Сепак, дипломатската изолација на Израел, во време кога дури и некои историски партнери почнуваат да ја признаваат Палестина, би можела да генерира нова динамика на притисок.
НОВА ФАЗА ЗА МЕЃУНАРОДНА ДИПЛОМАТИЈА?
Њујоршката декларација би можела да го означи почетокот на нова фаза во дипломатијата во врска со израелско-палестинскиот конфликт. Таа артикулира сложена, но избалансирана визија што ја признава одговорноста на двете страни, става крај на арапската двосмисленост околу улогата на Хамас, ја потврдува централноста на ОН во мировниот процес и го потврдува решението за две држави како единствена одржлива опција. Во време кога конфликтот достигна невидени нивоа на уништување, итноста од нова политичка и дипломатска архитектура е јасна. Декларацијата, поддржана од различни актери – европски, арапски, западни и блискоисточни – покажува дека постои заедничка основа врз која може да се изгради работен консензус, дури и кога историските разлики изгледаа непремостливи. Успехот на оваа иницијатива ќе зависи од многу варијабли: ефикасното разоружување на Хамас, способноста на Палестинската самоуправа кредибилно да управува со Газа, подготвеноста на Израел да се откаже од своето идеолошко непријателство кон палестинската држава и улогата на меѓународните актери во обезбедувањето почитување на договорите. Исто така, ќе биде клучно предложената меѓународна мисија да не остане декларација за намера, туку да се претвори во конкретно присуство на терен, со легитимитет, ресурси и јасен мандат. Поддршката од земји како Италија, која веќе изрази подготвеност да испрати војници, е охрабрувачки знак. Но, од суштинско значење е овој напор да биде придружен со одржлива финансиска поддршка, континуиран дипломатски ангажман и координиран притисок врз сите вклучени страни да ги почитуваат принципите на меѓународното право. Самото постоење на документ како што е Њујоршката декларација – споделен од широка и разновидна група нации – сугерира дека статус кво повеќе не е прифатлив. Меѓународната заедница конечно почна да трасира кохерентен, конкретен и мултилатерален пат за надминување на децении конфликти, насилство и политички ќор-сокак. Ова е нова основа, која оди подалеку од едноставно повикување на крај на непријателствата, но предлага реална, сеопфатна и заедничка политичка рамка. Дали ова претставува дефинитивен пробив или нова илузија сега ќе зависи од волјата на страните и од решителноста на глобалната дипломатија. Но, за прв пат по многу години, можноста за структурни промени изгледа барем замислива.