Subscribe
Бугарија ќе се приклучи на европската единствена валута од 1 јануари 2026 година, и покрај фактот што речиси половина од нејзините граѓани се против тоа од страв од евентуално зголемување на цените на стоките и услугите, како што се случи во Хрватска и Литванија (последните две земји-членки што се приклучија на еврото во последната деценија). Со влегувањето на Бугарија во еврозоната, само шест од 27-те земји-членки на ЕУ ќе останат надвор од валутната унија: Шведска, Полска, Чешка, Унгарија, Романија и Данска. Овие земји во моментов немаат конкретни планови за усвојување на единствената валута, ниту од политички причини, ниту затоа што сè уште не ги исполнуваат економските услови за членство. Во меѓувреме, северниот сосед на Бугарија, Романија, со буџетски дефицит што се приближува до 60% од БДП и инфлација над 9%, трепери поради евентуално намалување на рејтингот на ѓубре од страна на „Фич рејтингс“ поради непредвидливата состојба на нејзиниот економски сектор. Многу економски аналитичари се на мислење дека Романија е на чекор од ситуацијата во која се наоѓаше Грција за време на големата глобална економска криза, поради што сегашната влада е принудена да преземе драстични мерки како што се зголемување на даноците (од 10 на 16% данок на дивиденда, ДДВ од 19% на 21%), можни отпуштања во јавниот сектор и намалување на трошоците за јавни инвестиции.
Збогум, лево! Бугарија ќе го воведе еврото од 1 јануари 2026 година.
Бугарија имаше намера да го воведе еврото порано, но овој план беше одложен поради високата инфлација поттикната од длабоката политичка нестабилност. Сепак, на 8 јули, Советот на Европската Унија ги ратификуваше последните три законски акти потребни за Бугарија да се приклучи на еврозоната. Исто така, имаше огромно гласање за поддршка во Европскиот парламент, а девизниот курс на бугарската национална валута, левото, во однос на еврото беше утврден во Брисел, кој ќе стапи на сила на првиот ден од следната година. Така, во време кога еврото се засили во однос на доларот, по повторените закани од американскиот претседател за царините што САД ќе ги воведат врз ЕУ, Бугарија ќе стане од почетокот на 2026 година 21-та земја-членка што ќе ја воведе единствената европска валута, додека во Романија оваа промена сè уште останува цел на повидок. Според економските аналитичари, најраниот и најоптимистички датум кога Романија би можела да се приклучи на еврото е 2030 година.
Данската министерка за економија Стефани Лосе, во официјалното соопштение на Европскиот совет, изјави дека гласањето на 8 јули ја направи Бугарија 21-ва членка на еврозоната. Ова го означува крајот на еден сложен процес што вклучуваше детална анализа и темелна подготовка. Еден од трите ратификувани закони, исто така, го постави официјалниот девизен курс помеѓу левотот и еврото. Фиксниот курс ќе биде од 1 евро до 1,95583 лева, истиот курс што моментално се применува според европскиот механизам за девизен курс (ERM II). Најверојатно, како што се случи во Хрватска и Литванија, девизниот курс ќе се заокружи на 1 евро за 2 лева, што непредвидливо ќе доведе до повисоки цени.
Иако Бугарија е членка на Европската Унија од 2007 година, усвојувањето на еврото предизвика контроверзии меѓу населението. Илјадници луѓе неодамна протестираа во главниот град Софија и во главните градови на Бугарија (носејќи транспаренти „Без евро“, изразувајќи страв дека промената би можела да доведе до значително зголемување на цените, поттикнувајќи го незадоволството кај еврофобите.
Усвојување на еврото: стравувања од инфлација, популистички протести и повици за референдум
Малкумина знаат дека во пракса, Бугарија е дел од еврозоната од 1997 година, кога земјата помина низ тешка финансиска криза и не ги плаќаше своите плаќања. Во тоа време, бугарските власти се откажаа од независноста на монетарната политика и ја врзаа националната валута, левото, за германската марка, под надзор на валутен одбор координиран од Франкфурт. До воведувањето на еврото, паритетот беше 1:1 помеѓу левото и марката, а со доаѓањето на еврото, односот беше поставен на 1 евро спрема 2 лева. Во исто време, движењата на капиталот (прилив и одлив на девизи) се вршат само со одобрение на валутниот одбор. Како резултат на овој аранжман, инфлацијата е одржувана ниска бидејќи Бугарската народна банка повеќе не го контролира печатењето пари. Во пракса, економските случувања во еврозоната речиси автоматски се одразуваат во Бугарија. Речиси дваесет години по влегувањето во Европската Унија, Бугарија е на работ на голем премин кон еврото, официјално закажан, со конечно одобрение од Брисел, за 1 јануари 2026 година. Сепак, овој клучен чекор не е примен со ентузијазам во сите сегменти на бугарското општество, каде што незадоволството на граѓаните е видливо преку бројни протести, повици од граѓанското општество за референдум за задржување на националната валута (лева) и ширење лажни информации. Бугарите стравуваат од негативно економско влијание и немаат доверба во државните власти. Иако техничките подготовки се завршени, неодамнешните анкети покажуваат дека речиси половина од населението не сака да се откаже од националната валута, левото. Особено во руралните средини, многу луѓе се убедени дека усвојувањето на еврото негативно ќе влијае на нивниот животен стандард. Социологот Боријана Димитрова истакна дека поранливите граѓани на Бугарија стравуваат дека нивните услови за живот ќе се влошат. Оваа недоверба е поттикната не само од политичката нестабилност во последните години, туку и од минатите болни искуства, како што е тешката финансиска криза од 1996-1997 година, кога инфлацијата експлодираше и бугарскиот банкарски систем се распадна.
Во оваа клима, популистичките партии како што е партијата Вазраџдане (позната по своите про-руски и евроскептични ставови) добија на популарност, организирајќи бројни големи протести во повеќето поголеми градови против усвојувањето на еврото. Дури и претседателот Румен Радев јавно ги поддржа протестите, критикувајќи го недостатокот на транспарентност на властите и брзината со која се наметнуваат промените на валутата и повикувајќи на референдум за одложување на усвојувањето на еврото. Со оглед на тоа што Бугарија веќе се соочува со економски и социјални тешкотии, претседателот Румен Радев тврдеше дека владата не презема доволно мерки за заштита на социјално загрозените.
„Постојат оправдани стравувања дека цените нагло ќе пораснат. Државата не е подготвена да управува со овие ефекти“, рече бугарскиот лидер.
Иако иницијативата на претседателот Румен Радев беше отфрлена од парламентот како неуставна, таа дополнително ги продлабочи поделбите во општеството.
Спротивставени перцепции: еврото, симбол на модернизација или закана?
Во големите градови како главниот град Софија, единствената валута се смета за природен чекор во зајакнувањето на врските со Европската Унија, елемент на геополитичка стабилност и симбол на припадност кон западниот свет. Младите и образованите луѓе генерално се ентузијастични за промената. Финансиските институции се подготвени, а дизајнот на бугарските евро-монети е веќе поставен, вклучувајќи и посебен натпис на монетата од две евра: „Господи, чувај ја Бугарија“.
Во исто време, кампањите за дезинформации се множат на социјалните медиуми, со вирални видеа на TikTok и Facebook во кои, меѓу другото, се тврди дека Брисел планира да ги конфискува заштедите на Бугарите за да ја поддржи Украина или дека левовата, една од најстарите валути во Европа, мора да биде заштитена по секоја цена. Овие пораки често се пропагираат дури и преку локален хумор, поттикнувајќи ги стравовите кај незадоволното население.
Масовни протести во Бугарија: „Иднината им припаѓа на суверените држави“
Половина од Бугарите не сакаат да го усвојат еврото, поради што на крајот на мај, илјадници луѓе излегоа на улиците во различни бугарски градови за да демонстрираат против планот за замена на левовата со евро од 1 јануари 2026 година. Најголемите протести се одржаа во Софија, Велико Трново, Варна и Јамбол, каде што учесниците побараа оставка од владата, го блокираа сообраќајот, извикуваа слогани во корист на националната валута и држеа транспаренти со пораки како „Заштитете ја бугарската левова“ и „Иднината им припаѓа на суверените држави“. Слични демонстрации се одржаа во Русе, Бургас, Пазарџик и Шумен. Протестите беа иницирани и поддржани од националистичката партија „Преродба“, позната по својата про-Кремљ ориентација и неодамна по потпишувањето договор со партијата „Обединета Русија“ на Владимир Путин.
И покрај тврдењата на владата во Софија дека приклучувањето кон еврозоната ќе ја продлабочи економската интеграција и ќе ја зајакне позицијата на Бугарија во ЕУ, многу граѓани остануваат скептични. Најчестите стравувања се однесуваат на зголемувањето на цените и евентуалниот пад на животниот стандард. Податоците покажуваат дека помалку од половина од Бугарите се за преминување во еврозоната, а загриженоста расте како што се приближува рокот.
Зошто Романија ќе мора да чека уште најмалку 5 години за да го воведе еврото?
Романија се плаши од намалување на рејтингот во статус на „ѓубре“. Со оглед на тоа што Романија се задолжува во странство со повисоки каматни стапки од другите земји во регионот, како што се Бугарија или Албанија, рекордната инфлација и високото ниво на јавен долг во однос на економските перформанси, како што е катастрофалната буџетска ситуација, ќе го отежнат пристапувањето кон еврото во блиска иднина. Недостатокот на кредибилитет однадвор главно се должи на постојано растечкиот буџетски дефицит (највисок во однос на БДП во ЕУ во 2024 година), недовршените економски реформи, највисоката инфлација во ЕУ, како и големата политичка криза што ја погоди Романија со поништувањето на претседателските избори во ноември 2024 година. За Романија да го усвои еврото, таа мора да следи низа јасни, обврзувачки чекори и да ги исполни сите економски, правни и институционални критериуми утврдени со Договорот од Мастрихт.
Романија треба да ги постигне и одржи следните номинални критериуми за конвергенција за да го усвои еврото:
Инфлација – максимум 2% над просекот на 3-те најдобри земји (со оглед на тоа што во 2024 година инфлацијата беше 5,1, повеќе од двојно над критериумот за подобност).
Долгорочна камата – максимум 2% над просекот на 3-те најдобри земји (во реалноста Романија имаше долгорочна каматна стапка од 5-6%),
Буџетски дефицит – под 3% од БДП (Романија моментално има дефицит од речиси 9,3%, највисок во ЕУ)
Јавен долг – под 60% од БДП (моментално е 1.000 милијарди леи, или 59%, и брзо се приближува кон прагот од 60% кој, доколку се надмине, дури ни оваа пресвртница нема да биде исполнета на патот кон приклучување кон единствената европска валута).
Стабилност на девизниот курс – Влегување во ERM II (Механизам на девизен курс) за 2 години без отстапувања и врзување на националната валута во однос на еврото во стабилен опсег ±15% (Романија не влезе во ERM II до денес). За да се постигне стабилност на девизниот курс, на Романија ѝ се потребни: ниска и стабилна инфлација (што е тешко да се поверува дека ќе се постигне), разумна фискална политика (во Романија нема економска предвидливост, Фискалниот законик се модифицира по желба на политичките лидери без консултација со бизнис-заедницата), меѓународен кредибилитет во очите на Европската централна банка и Европската комисија (и тука има проблеми со оглед на странските каматни стапки по кои се задолжува Романија).
Доколку би направиле оптимистичка прогноза, Романија би можела да го усвои еврото најрано во 2030 година под следниве услови: макроекономска стабилизација во следните две години, влез во ERM II од јануари 2026 година и учество во ERM II до 2029 година, добивање позитивен извештај за конвергенција во текот на 2029 година. Со оглед на тоа како одат работите економски и политички, тешко е да се поверува дека овие критериуми ќе бидат исполнети, што нè наведува да веруваме дека Романија ќе мора да чека долго време (најверојатно уште една деценија) пред да ја стигне Бугарија и конечно да го усвои еврото.