Cichy zwrot w edukacji we Włoszech

Jak ukierunkowana polityka rządowa pomogła ograniczyć liczbę osób przedwcześnie kończących naukę, podczas gdy część Europy Północnej borykała się z trudnościami?

W ciągu ostatniej dekady zjawisko przedwczesnego kończenia nauki było jednym z najściślej monitorowanych wskaźników społecznych w Unii Europejskiej. Zmniejszenie odsetka młodych ludzi w wieku od 18 do 24 lat, którzy porzucają edukację bez ukończenia szkoły średniej II stopnia, jest nie tylko kwestią włączenia społecznego, ale także warunkiem wstępnym długoterminowej konkurencyjności gospodarczej. UE wyznaczyła jasny cel na rok 2030: obniżenie tego wskaźnika poniżej 9% w całej Unii. Zgodnie z najnowszymi dostępnymi danymi za 2024 r., Europa znajduje się na poziomie 9,4% – blisko celu, ale jeszcze go nie osiągnęła.

Za tym bliskim niepowodzeniem kryje się historia mocno rozbieżnych trajektorii krajowych. Kraje Europy Południowej, od dawna uważane za strukturalnie słabe pod względem wyników edukacji, przyczyniły się do znacznej poprawy sytuacji w całej UE. Wśród nich, Włochy wyróżniają się jako przykład stałego i napędzanego polityką postępu, odzwierciedlającego celowe działania rządu, a nie cykliczne lub przypadkowe zmiany.

Dane przeanalizowane przez Onepolis na podstawie danych Eurostatu pokazują, że ogólna poprawa sytuacji w Europie była w dużej mierze napędzana przez kraje śródziemnomorskie. Hiszpania obniżyła wskaźnik przedwczesnego kończenia nauki z 21,9% do 13%, podczas gdy Portugalia osiągnęła jeszcze bardziej dramatyczną zmianę, obniżając wskaźnik z 17,3% do 6,6%. Są to przekształcenia strukturalne, a nie marginalne korekty. Podobne, choć mniej wyraźne, trendy można zaobserwować na Malcie, w Grecji i we Włoszech, gdzie spadki wyniosły odpowiednio 7,4, 6 i 5,2 punktu procentowego.

Wyniki Włoch zasługują na szczególną uwagę. Zaczynając od historycznie wysokiego poziomu wyjściowego, kraj ten zdołał zmniejszyć liczbę osób przedwcześnie kończących naukę o ponad pięć punktów procentowych w ciągu ostatniej dekady. Postęp ten nie jest wynikiem pojedynczej reformy, ale skoordynowanej strategii realizowanej przez kolejne rządy i wzmocnionej w ostatnich latach. Kluczowe środki obejmują rozszerzone ścieżki kształcenia zawodowego, silniejsze powiązania między szkołami a lokalnymi rynkami pracy oraz ukierunkowane interwencje w regionach wysokiego ryzyka, szczególnie na południu.

Włoskie rządy coraz częściej zdają sobie sprawę, że przedwczesne kończenie nauki to nie tylko kwestia edukacyjna, ale także społeczna. Inwestycje zostały ukierunkowane na zwalczanie przedwczesnego kończenia nauki związanego z ubóstwem, poprawę infrastruktury szkolnej i wspieranie uczniów poprzez mentoring, korepetycje i programy integracji cyfrowej. Ekspansja instytutów technicznych i zawodowych zaoferowała wiarygodne alternatywy dla ścieżek czysto akademickich, zmniejszając zaangażowanie wśród uczniów mniej skłonnych do tradycyjnej edukacji.

Co najważniejsze, Włochy skutecznie wykorzystały również fundusze europejskie, w szczególności poprzez instrumenty polityki spójności, a ostatnio także zasoby związane z Krajowym Planem Odbudowy i Zwiększania Odporności. Fundusze te zostały przeznaczone na modernizację szkół, szkolenie nauczycieli i wzmocnienie usług poradnictwa. Rezultatem jest stopniowa, ale namacalna zmiana kulturowa: pozostanie w edukacji jest coraz częściej postrzegane zarówno jako osiągalne, jak i opłacalne.

Kontrast z częściami Europy Północnej jest uderzający. Niemcy, często uważane za punkt odniesienia dla szkoleń zawodowych i integracji rynku pracy, odnotowały w ostatnich latach wzrost wskaźnika osób przedwcześnie kończących naukę o 3,4 punktu procentowego. Dania odnotowała wzrost o 2,3 punktu procentowego, podczas gdy Litwa i Cypr odnotowały wzrost odpowiednio o 2,5 i 4,5 punktu procentowego. Chociaż zmiany w metodach gromadzenia danych w czasie komplikują długoterminowe porównania, skala tych wzrostów jest wystarczająco znacząca, aby budzić obawy.

Te odwrócenia podkreślają ważną lekcję: silna pozycja wyjściowa nie gwarantuje ciągłego sukcesu. Zmiany demograficzne, presja migracyjna i ewoluujące rynki pracy mogą szybko zniszczyć wcześniej stabilne systemy, jeśli reakcje polityczne pozostaną w tyle. W tym kontekście postępy Włoch wydają się jeszcze bardziej godne uwagi. Zamiast polegać na odziedziczonych mocnych stronach, kraj ten dążył do aktywnego zarządzania, dostosowując swój system edukacji do nowych realiów społecznych.

Chociaż Włochy nie osiągnęły jeszcze celu UE na 2030 r., ich trajektoria jest wyraźnie z nim zgodna. Pozostałym wyzwaniem jest konsolidacja zysków i zajęcie się utrzymującymi się różnicami terytorialnymi. Kierunek został jednak wyznaczony. Doświadczenie Włoch pokazuje, że stała uwaga polityczna, w połączeniu z ukierunkowanymi inwestycjami i pragmatycznymi reformami, może przynieść wymierne rezultaty nawet w strukturalnie złożonych środowiskach.

W miarę jak Europa zbliża się do osiągnięcia swojego celu na 2030 r., przypadek Włoch stanowi cenny przykład: ograniczenie przedwczesnego kończenia nauki nie jest jedynie kwestią bogactwa lub tradycji, ale wyborów politycznych – i determinacji, aby je zrealizować.

Alessandro Fiorentino