Грција драстично го менува својот пристап кон миграцијата

Нелегалната миграција кон Европската Унија во последната деценија стана вистински проблем и особено чувствително и комплексно прашање за владите на земјите-членки, кое вклучува повеќе димензии: правни, социјални, политички, економски и хуманитарни. Феноменот на миграцијата е поттикнат од голем број надворешни фактори: вооружени конфликти (Русија-Украина, Израел-Појасот Газа), политичка нестабилност (Сирија, Либија), климатски промени, екстремна сиромаштија – но и од внатрешни фактори како што е недостатокот на заедничка и ефикасна европска политика за миграција и азил. Европската Унија, и покрај значителните институционални и финансиски напори, останува поделена помеѓу гранични држави (Грција, Италија, Шпанија, Бугарија), земји со претпочитана дестинација (Германија, Франција, Шведска, Холандија) и земји кои се двоумат (Полска, Унгарија, Чешка).

Грција во летото 2025 година, неодамнешен пример за регионална криза со европско влијание

Крит, еден од најпознатите грчки острови, се соочи со алармантно зголемување на бројот на мигранти што пристигнуваат од Либија во последните месеци. Овој феномен властите во Атина го перцепираат како форма на индиректен притисок од Либија врз Европската Унија. Во овој напнат контекст, грчката влада објави низа рестриктивни мерки што предизвикаа контроверзии меѓу експертите за меѓународно право.

Во екот на туристичката сезона, протокот на мигранти што го преминуваат Средоземното Море од Либија кон јужен Крит и островот Гавдос значително се зголеми. На почетокот на јули, за само една недела, околу 1.500 мигранти беа спасени од грчката крајбрежна стража кај Крит. Либија, оддалечена околу 350 километри, се чини дека е нивната главна точка на поаѓање.

Локалните власти се преоптоварени. Во пристаништата Ханија, Ретимно и Хераклион, стотици мигранти седат на жешкото сонце (со температури што достигнуваат 40 степени во сенка) во отсуство на соодветни услови. Околу 500 од нив неодамна беа преселени во пристаништето Лаврио, во близина на Атина.

Нов закон ги суспендира барањата за азил за мигранти од Северна Африка

Извршната власт предводена од Киријакос Мицотакис одлучи да ја суспендира обработката на барањата за азил за мигранти од Либија најмалку три месеци. Властите, исто така, планираат да отворат нов центар за мигранти на островот Крит. Според нацрт-законот, мигрантите ќе бидат притворени веднаш по пристигнувањето без можност да аплицираат за азил, а по три месеци ќе бидат забрзани за репатријација. Аналитичарите ја сметаат оваа мерка за некомпатибилна со меѓународните договори и правилата на ЕУ за основните права и фер процедурите за азил. Неколку експерти очекуваат Грција да се соочи со санкции од европските институции. Мерките што ги наметна владата предводена од Киријакос Мицотакис доаѓаат во услови на растечко незадоволство во грчкото општество и меѓу опозицијата, која го критикува справувањето на владата со миграциската криза. Некои тврдат дека новите регулативи имаат за цел да го одвлечат вниманието на јавноста од други домашни прашања, како што се неодамнешниот скандал со земјоделските фондови на ЕУ или недостатокот на одговорност во железничката несреќа кај Темпи.

Гавдос – остров со ограничени ресурси

Островот Гавдос, 35 километри јужно од Крит, е под постојан притисок од луѓе што пристигнуваат тука од Северна Африка. Околу 20% од сите мигранти во Грција минуваат низ оваа територија. Инфраструктурата на островот е слабо развиена, а резервите на вода се ограничени, па затоа локалните власти бараат мигрантите што е можно побрзо да се префрлат во други региони. Логистичка поддршка привремено обезбедуваат грчкото Министерство за миграција и бродовите на Фронтекс.

Покрај противењето од организациите за човекови права, кои ја осудуваат мерката (применета врз мигрантите во Гавдос и Крит) како нехумана и нелегална, постои незадоволство дури и кај членовите на владејачката партија. Покрај тоа, претставниците на туристичкиот сектор на Крит стравуваат дека имиџот на островот би можел да биде нарушен од присуството на мигрантски кампови, што би довело до пад на туристичкиот интерес за Крит. Бројните локални протести го одразуваат недостатокот на јасна визија од страна на властите за тоа како да се справи со проблемот.

Дипломатски тензии меѓу Грција и Либија

Европската комисија неодамна беше информирана за законските измени и изрази претпазлив став со оглед на геополитичките импликации. Либискиот лидер Калифа Хафтар наводно ја користи миграцијата како средство за притисок за да добие меѓународно признавање. Неодамна, делегација на ЕУ, вклучувајќи го и комесарот за миграција Маркус Брунер и претставници од Италија и Грција, беше протерана од Бенгази. Премиерот Мицотакис објави во парламентот дека Грција повеќе нема да прифаќа барања за азил од мигранти кои нелегално пристигнуваат од Северна Африка.

„Преминот кон Грција е затворен“, рече тој, предупредувајќи дека шверцерите ги измамуваат своите клиенти.

Според владата, пристигнувањата на мигранти по море на Крит и Гавдос надминале 7.300 од почетокот на оваа година, што е значително зголемување во споредба со околу 5.000 во целата минатата година. Според грчките власти, мигрантите доаѓаат главно од земји како Либија, Судан, Египет и Бангладеш.

Порано овој месец, на 9 јули, повеќе од 500 мигранти беа спасени од давење во близина на островот Гавдос. Грција, исто така, неодамна распореди две фрегати и ги засили поморските патроли во близина на либиските води во обид да ги обесхрабри чамците со мигранти да се приближуваат до грчка територија. Во неодамнешен инцидент, брод на Фронтекс потона за време на спасувачка мисија во Егејското Море во близина на островот Лезбос. Екипажот беше спасен, а потрагата по исчезнатите мигранти продолжи со денови.

Општ контекст на нерегуларната миграција во Европската Унија (2020-2025)

Нелегалната миграција е дефинирана според меѓународното и европското право како движење на лице во странска земја без почитување на законските правила за влез, престој или економска и социјална активност. Треба да се разликува од легалната миграција (што вклучува поседување виза, работна дозвола итн.) и бегалци (луѓе кои бегаат од војна или прогон од страна на владите на земјите и бараат меѓународна заштита според Женевската конвенција). Прашање на усните на сите и на кое му требаат многу одговори од оние кои ја управуваат судбината на ЕУ е: Што предизвикува нелегална миграција и како може да се запре? Во периодот 2020-2025 година, главните двигатели на нелегалната миграција во ЕУ беа вооружените конфликти (Сирија, Судан, Јемен, Либија), политичката нестабилност (Авганистан, Сомалија, Мали), екстремната сиромаштија и недостатокот на економски можности (сè почести во земјите од Субсахарска Африка), мрежите за трговија со луѓе и нелегално олеснатата миграција, климатските промени, сушата и опустинувањето во Сахел и Рогот на Африка.

Познато е дека постојат четири главни правци на нелегална миграција кон Европската Унија:

Централномедитеранска рута – ова е една од најопасните и во исто време најкористената рута, која ги поврзува Либија, Тунис и Египет со јужна Италија (Лампедуза, Сицилија, Калабрија). Само во 2023 година, повеќе од 150.000 мигранти ја користеле оваа рута за да го преминат Медитеранот, а повеќе од 2.500 ги загубиле животите во медитеранските води. Бизнисот што почнал да цвета го експлоатираат мрежи на шверцери кои ја искористуваат нестабилноста во Либија со организирање премини со импровизирани чамци. Ова често доведувало до губење на животи.

Источномедитеранска рута. Оваа рута вклучува движење на мигранти од Турција кон Грција (особено егејските острови) или Бугарија (неодамна примена во Шенген зоната). Иако мигрантските текови се намалени по источномедитеранската рута од договорот меѓу ЕУ и Турција во 2016 година, тие се интензивираа од 2022 година, особено преку островите Самос, Лезбос и Кос.

Балканска рута. По влегувањето во Грција, Бугарија или Србија, мигрантите продолжуваат пеш или со помош на мрежи за шверцување низ Северна Македонија, Босна и Херцеговина, Хрватска и Унгарија, со Австрија, Германија или Шведска (земји со социјална политика што привлекува мигранти) како нивна дестинација.

Атлантска (западна Африканска) рута . Оваа рута започнува во Сенегал, Мавританија или Гамбија и води до Канарските Острови (Шпанија). Беше особено активна во периодот 2020-2021 година, со повеќе од 20.000 пристигнувања годишно, и покрај големите ризици предизвикани од долгите морски растојанија и океанската пловидба со несоодветни бродови.

Земји на влез и дистрибуција на мигранти на ниво на ЕУ

Земји како Италија, Грција, Шпанија, Бугарија и Малта се главните точки на пристап (прв влез) во Европската Унија. Поради нивната географска положба, овие земји се соочуваат со големи притисоци врз нивната инфраструктура за прием и административниот капацитет за обработка на барањата за азил. Земјите што ги претпочитаат мигрантите не се првите земји од ЕУ во кои пристигнуваат. Иако повеќето мигранти влегуваат главно преку јужна Европа, поголемиот дел од мигрантите се насочени кон земји како Германија (поради нејзината силна економија и систем за азил), Франција (постоечки мигрантски заедници), нордиските земји (Шведска, Норвешка, Холандија – поради високи социјални стандарди), Белгија и Австрија. Мотивациите се разновидни: постоење на роднини, дарежливи социјални услуги, пристап до работа, висок животен стандард, но и угледот на фер и недискриминаторска администрација.

Европски политики за миграција и азил

Во 2020 година, Европската комисија предложи нов пакт, „Пактот на ЕУ за миграција и азил“, кој предвидуваше: флексибилен механизам за солидарност меѓу земјите-членки, забрзување на процедурите за азил на границата, механизми за брзо враќање на оние кои не добиваат статус на бегалец, дополнителни средства за државите на првата линија (Италија, Грција, Шпанија, Бугарија). Сепак, пактот сè уште не е целосно усвоен, а противењето од државите од Вишеградската група е силно.

Агенцијата Фронтекс игра клучна улога во патролирањето на надворешните граници, но честопати е критикувана за недостаток на транспарентност и вклученост во нелегални практики („враќања“). Во 2024-2025 година, Фронтекс го зголеми своето присуство во Медитеранот и на балканската граница. Во 2022 и 2023 година, Италија прими над 200.000 мигранти преку Лампедуза. Владата предводена од Џорџија Мелони воведе строги политики за контрола, вклучително и запленување бродови на невладини организации кои спасуваат мигранти. Италијанската влада, исто така, потпиша договори за реадмисија со Тунис и Египет. Шпанија, иако е погодена од атлантските и западномедитеранските рути, имплементираше политики за доброволно преселување и инвестираше во соработка со Мароко. Сепак, Сеута и Мелиља беа сведоци на сериозни инциденти во 2021 и 2022 година, кога стотици мигранти загинаа обидувајќи се да се искачат на граничните огради. Полска беше погодена од вештачката гранична криза со Белорусија. Во 2021-2022 година, режимот на Лукашенко го олесни преминувањето на мигрантите од Блискиот Исток до границите на Полска, Литванија и Латвија. Кризата беше сфатена како хибридна агресија, а брзиот одговор на ЕУ вклучуваше санкции против Белорусија.

Главни предизвици и перспективи на ЕУ за миграцијата

На ниво на ЕУ, можеме да видиме недостаток на задолжителен заеднички механизам за преселување, недостаток на инфраструктура и ресурси во земјите на влез, манипулација со миграцијата од страна на авторитарните режими како геополитичко оружје, сè пософистицирани мрежи за трговија со луѓе. Кои би можеле да бидат можни решенија? Создавање заедничка европска агенција за азил, зајакнување на надворешните мисии во земјите на потекло (Африка, Блискиот Исток), програми за развој и инвестиции во земјите на потекло, продолжување на преговорите за пакт за миграција на ЕУ. Сепак, нелегалната миграција во Европската Унија останува еден од најитните предизвици во последната деценија. Случаи како Грција ова лето или Лампедуза во 2023 година одразуваат сурова реалност: Европа е сè уште ранлива, поделена и неподготвена да се справи со овој феномен кохерентно. Недостатокот на солидарност и дивергентните национални политики го поттикнуваат популизмот и го ослабуваат европскиот проект. Заедничка, избалансирана политика базирана на солидарност, заснована на почитување на основните права, повеќе не е само опција, туку витална неопходност за иднината на Европската Унија.

Гледано од перспектива на конзервативната политика, нелегалната миграција не е само административен или логистички проблем, туку егзистенцијален предизвик за идентитетот, суверенитетот и социјалната кохезија на земјите-членки на ЕУ. Конзервативната идеологија ги нагласува традиционалните вредности, националната држава како историска форма на организација, културниот континуитет и одговорноста на секоја влада да ги заштити своите граѓани и својата национална територија.

Претставниците на европските конзервативни партии постојано предупредуваат дека недостатокот на контрола врз границите, во комбинација со мултикултурната идеологија што ја промовираат некои европски влади и институции, довело до фрагментација на идентитетот на некои општества, зголемена гетоизација и етнички тензии и ранливост на внатрешната безбедност. Не е случајно што конзервативните или десничарските партии постојано се спротивставуваат на задолжителните квоти за преселување на мигранти наметнати од Брисел, сметајќи ги за кршење на принципите на национален суверенитет и демократска одговорност.

Од оваа гледна точка, борбата против нелегалната миграција мора да се води преку: Зајакнување на надворешните граници на ЕУ и враќање на контролата врз нив, цврсто отфрлање на какви било механизми за принудно преселување, заштита на европскиот културен идентитет преку интегрирање на мигрантите само доколку ги почитуваат вредностите, јазикот и нормите на општествата домаќини, решенија во земјите на потекло за спречување на емиграцијата преку условна економска поддршка и борба против трговијата со луѓе. Според конзервативното гледиште, солидарноста не треба да значи наметнување униформност, туку признавање на правото на секоја држава да го брани својот модел на општество и суверено да одлучува кој има право да влезе, да живее и да има корист од нејзините јавни ресурси. Вистинската реформа на европската миграциска политика, од конзервативна перспектива, започнува со потврдување на границите, зајакнување на авторитетот на државата и признавање дека одбраната на европската цивилизација не е чин на ксенофобија, туку на историска одговорност.