Subscribe
Во информатичкото доба, кога пристапот до знаење е полесен од кога било досега, функционалната неписменост останува итен проблем во Европската Унија. Иако мнозинството европски граѓани можат да читаат и пишуваат, значителен дел од нив не успеваат ефикасно да ги разберат или користат информациите во секојдневниот живот.
Доколку направиме рендгенска снимка на процентите на оние кои можат да читаат, но не разбираат низ земјите од Европската Унија и ја наречеме оваа слика „Функционална неписменост“, ќе можеме да истакнеме значително несовпаѓање меѓу земјите-членки. Според статистиката евидентирана минатата година, може да се види дека постојат големи разлики меѓу одредени земји, со проценти кои се движат од под 10% во некои нордиски земји до над 40% во земјите од Југоисточна Европа. Со овој напис сакаме да ги анализираме причините за овој исклучително опасен феномен наречен функционална неписменост. Исто така, ќе направиме споредба вклучувајќи ја структурата на образовниот систем на земјите-членки, демографските фактори што влијаат врз зголемувањето на процентот на функционална неписменост, нивото на финансирање на образованието, економскиот развој и влијанието на социјалните мрежи врз поединецот.
Што е функционална неписменост и нееднаквости во Европската Унија?
Според дефиницијата, функционалната неписменост се однесува на неспособноста на лицето да ги користи основните вештини за писменост и математика за ефикасно функционирање во секојдневниот живот, во училиште, на работа или дури и во интеракциите во општеството. Тие можат да прочитаат едноставен текст, но не можат да ги извлечат или правилно да ги протолкуваат информациите презентирани во тој текст, што ги ограничува нивните шанси за вработување и активно учество во општеството. Според најновите анкети презентирани на пошироката јавност, земјите со најниски стапки на функционална неписменост се Данска (8%), Словенија (8%) и Финска (11%), а Романија (43%) и Франција (39%), Бугарија и Грција (27%) се на спротивниот пол. Овие разлики отвораат прашања за факторите што ги одредуваат овие статистики.
Прв фактор што влијае на овој феномен на функционална неписменост е образовниот систем. Добро е познато дека нордиските земји, како што се Финска и Данска, се познати по своите ефикасни образовни системи насочени кон учениците или студентите, со акцент на критичко размислување и примена на знаењето во пракса. Спротивно на тоа, образовните системи во земјите со високи стапки на функционална неписменост често се ригидни, теоретски и главно фокусирани на меморирање. Ова е карактеристична црта на образованието во Романија, земјата со највисок процент на функционална неписменост во ЕУ. Ако ја земеме Финска како пример, оваа мала нордиска земја со население од 5,6 милиони постојано инвестира во обука на наставници, а нејзината образовна програма е флексибилна и прилагодена на потребите на своите ученици. На спротивниот пол во Романија и Бугарија, образовните реформи често се недоследни, а финансирањето на образованието е многу проценти под европскиот просек.
Вториот фактор што директно влијае на феноменот на функционална неписменост е демографската структура и социо-економскиот контекст на секоја земја-членка. Така, земјите со стареечко население или со големи рурални заедници, како што може да се најдат во Романија и Бугарија, се соочуваат со дополнителни предизвици во однос на пристапот до квалитетно образование. Сиромаштијата и социјалната исклученост, исто така, имаат негативно влијание врз образовните резултати, а недостатокот на образовна инфраструктура (училишта со тоалети во дворот, без вода за пиење, лоцирани десетици километри оддалечени од домот на ученикот) во руралните средини придонесува за зголемување на стапките на напуштање на училиштето и процентот на функционални неписмени. Процентот од БДП наменет за образование е исто така исклучително важна променлива во равенката што резултира со процентот на функционална неписменост кај граѓаните. Затоа финансирањето на образованието е клучен фактор. Повеќето северни земји од ЕУ трошат повеќе од 6% од БДП за образование, додека Романија, Бугарија и Грција едвај надминуваат 3-4%. Оваа разлика директно се одразува на квалитетот на училишната инфраструктура, платите на образовниот персонал, наставните материјали и пристапот на учениците до технологија. Економската сила и инвестициите во човечки капитал се директно поврзани со стапката на функционална неписменост. Гледајќи ги земјите со силни економии како што се Германија и Шведска, можеме да видиме дека тие ја разбираат важноста на образованието како инвестиција во човечки капитал. Овие земји развиваат одржливи образовни политики и финансираат програми за дополнителна и континуирана обука. Од друга страна, на земјите со кревки економии им е тешко да го приоритизираат образованието во националниот буџет.
Програми финансирани од ЕУ за борба против функционалната неписменост
Добро е познато дека Европската Унија има програми што финансираат повеќе иницијативи преку структурни фондови и програми. Овие програми вклучуваат Еразмус+, PISA, Хоризонт Европа и Акцискиот план за дигитално образование. Тие ја поддржуваат образовната мобилност, истражувањето, педагошките иновации и развојот на дигиталните компетенции. EPALE (Електронска платформа за учење на возрасни во Европа) е проект што го промовира доживотното учење и учењето на возрасни. SELFIE е дигитална алатка што им помага на училишниот персонал да го разбере и подобри начинот на кој се користи технологијата во образованието. Сметаме дека не е потребно објаснување за што се всушност програмите PISA. Овие меѓународни проценки им помагаат на земјите да ги идентификуваат слабостите во образовниот систем и да спроведат реформи засновани на докази.
Влијанието на социјалните мрежи врз младите луѓе
Социјалните мрежи како што се Фејсбук, Инстаграм и ТикТок имаат длабоко влијание врз младите луѓе во ЕУ (од сè помлади возрасти). Од една страна, овие мрежи можат да бидат платформи за алтернативни информации и образование. Од друга страна, прекумерната и неконтролирана употреба може да придонесе за плитко размислување, намалена способност за концентрација и губење на интересот за читање. Неконтролираната содржина со информации што не одговараат на реалноста е исто така проблем. ТикТок, особено, промовира кратка и честопати несуштинска содржина, намалувајќи го трпението и капацитетот на младите луѓе за критичка анализа. Во исто време, феноменот на „лажни вести“ (сè поприсутен во општеството во кое живееме) и манипулацијата со информациите може да доведат до забуна и да им го отежнат разбирањето на реалноста на поединците, а ова е сè уште особено присутно кај луѓето со ниски функционални вештини.
Национални особености на земјите-членки на ЕУ во однос на функционалната неписменост
Финска има модерна образовна програма фокусирана на еднаквост и колаборативно учење. Високите инвестиции во обука на наставници значат дека Финска има ниска стапка на функционална неписменост (11%). Шведска нагласува индивидуализирано учење и дигитални компетенции. Интеграцијата на имигрантите е образовен предизвик за шведската држава. Во Данска наоѓаме систем фокусиран на развој на практични вештини и критичко размислување, што резултира со ниска стапка на функционална неписменост (8%). Естонија, со стапка на функционална неписменост од 18%, е лидер во дигитализацијата на образованието со одлични резултати на PISA тестовите. Германија, со инвестиции во инфраструктура и континуирана обука, се потпира на двоен систем (училиште + пракса), но постојат разлики меѓу покраините. Франција се соочува со висока стапка на функционална неписменост (39%). Иако во Франција наоѓаме образовен централизам, постојат проблеми со нееднаквоста. Шпанија е погодена од напуштање на училиштето и квалитетот на образованието во неповолните региони, што ја објаснува прилично високата стапка на функционална неписменост од 24%. Со стапка од 23 проценти, Италија има традиционална образовна програма, но сè уште се соочува со предизвици во интегрирањето на технологијата. Полска постигна голем напредок во образованието во последниве години, но нееднаквостите продолжуваат. Сепак, стапката на функционална неписменост во Полска е 23 проценти.
Романија, со стапка од 43 проценти (највисока во ЕУ), е во негативната лига на земји каде што младите луѓе не се во можност да ги асимилираат информациите што ги читаат. Ова се објаснува со ниското финансирање за образование, несовпаѓањата помеѓу урбаното наспроти руралното образование и ниските плати за наставниците кои се слабо мотивирани. Бугарија, со стапка од 24%, има слични проблеми како оние со кои се соочува Романија. Сепак, бугарската влада неодамна направи напори за дигитализација и инклузија.
Честите промени во образовната политика и недоволното финансирање на образованието ја ставаат Унгарија на исто ниво со Бугарија. Во Словенија, постојаното инвестирање во образованието и кохерентните политики резултираа со ниска стапка на функционална неписменост од 8%. Федералниот систем на Австрија става акцент на стручното образование. Со стапка од 23%, главниот предизвик за Австрија останува интеграцијата на малцинствата. И покрај големите инвестиции во образованието, Белгија има стапка од 21% и големи разлики помеѓу фламанскиот и валонскиот регион. Холандската образовна политика (18%) е флексибилна, нагласувајќи ја автономијата на училиштата. Економската криза влијаеше на образовниот систем во Грција, што резултираше со висока стапка од 27%. Кипар има проблеми со стандардизацијата на образованието и фер пристапот до образование за младите луѓе. Стапката на функционална неписменост на Кипар е 24%. Ирска (стапка 21%) неодамна направи инвестиции во обука на наставници и дигитализација. Португалија (стапка од 24%) постигна значителен напредок во последните две децении во квалитетот на образовниот систем. Чешката Република, со стапка од 21%, се бори со разлики во квалитетот на образованието помеѓу градовите и руралните области. Хрватска (стапка од 18%) има тековна образовна реформа, но постојат предизвици во спроведувањето на реформата во руралните средини.
Иако во последниве години се забележани значителни подобрувања, миграцијата влијае на образовниот систем во Литванија, каде што стапката на функционална неписменост е 18%. Латвија (стапка од 18%) пријави инвестиции во училишна инфраструктура и дигитализација. Во Словачка (стапка од 24%) е идентификувана потребата од реформи и еднаквост. Образовниот систем на Малта е мал, но добро функционира. Стапката на функционална неписменост е во пораст во малата островска држава, во голема мера под влијание на проблемите со културната разновидност.
Решенија и стратегии за намалување на функционалната неписменост
За ефикасна борба против функционалната неписменост, Европската Унија и земјите-членки треба да усвојат интегриран пристап преку реформа на наставните програми што се движи од машинско учење кон развој на критичко размислување и применети вештини. Обуката на наставниците во текот на службата преку обука на наставници за современи и интерактивни методи на настава би можела да биде друга стратегија за борба против неписменоста кај младите луѓе. Дигитализацијата на образованието преку интегрирање на технологијата во образовниот процес со цел учењето да се направи попривлечно и поефикасно, заедно со поддршката за семејствата во неповолна положба преку обезбедување стипендии, бесплатни оброци и превоз за намалување на стапките на напуштање на училиштето, е друго решение кое треба да се разгледа на ниво на ЕУ. Транснационалната соработка, со размена на најдобри практики меѓу земјите од ЕУ преку европски образовни мрежи, заедно со програмите за родителско образование што ги вклучуваат родителите во образованието на нивните деца, може значително да ги намали стапките на функционална неписменост.
Функционалната неписменост е сложен проблем што ги одразува економските, образовните и социјалните нееднаквости во рамките на Европската Унија. Затоа се итно потребни реформи и одржливи инвестиции во образованието. За да се изгради Европа на знаење, од суштинско значење е секоја земја-членка да преземе одговорност и да спроведе јавни политики што обезбедуваат не само пристап до образование, туку и негова ефикасност во обуката на активни, компетентни и прилагодливи граѓани.