Улогата на данското претседателство со ЕУ во процесот на пристапување на Украина

Патот на Украина кон интеграција во Европската Унија, официјално започнат во 2022 година паралелно со оној на Република Молдавија, претставува еден од најзначајните, најсложените и симболично набиените предизвици во историјата на проширувањето на Унијата. Во воен контекст обележан со руската инвазија, пристапувањето на Киев добива политичка, стратешка и морална вредност од извонредно значење, конфигурирајќи се како институционален и колективен одговор на воената агресија и како конкретна реафирмација на демократските принципи, владеењето на правото и солидарноста меѓу народите на Европа. Сепак, и покрај признавањето од страна на Европската комисија на напредокот постигнат од Украина во реформите потребни за почеток на преговорите за пристапување, процесот во моментов е во застој. Оваа блокада се должи на ветото на Унгарија, под водство на премиерот Виктор Орбан, кој досега го спречи потребниот едногласност за да се продолжи, покренувајќи сомнежи за политичката, а не за техничката природа на неговото спротивставување. Овој ќорсокак покренува длабоки прашања за внатрешната кохезија на Унијата, кредибилитетот на нејзината посветеност на земјите-кандидатки и способноста на Европа ефикасно да одговори на геополитичките предизвици на сегашноста. Данското ротирачко претседателство со Советот на Европската Унија, инаугурирано на 1 јули 2025 ^година , е стратешки релевантна и потенцијално одлучувачка можност за надминување на моменталниот институционален ќорсокак што го попречува почетокот на преговорите за пристапување меѓу Украина и Унијата. Во контекст на растечка геополитичка тензија и морален притисок врз Европа да ги одржи ветувањата дадени на земјите-кандидатки, Данска е во привилегирана позиција да врши активно водство во повторното започнување на проектот за проширување. Врз основа на својата улога како ротирачко претседателство со Советот, Копенхаген не само што може да ја координира политичката дебата меѓу земјите-членки, туку и да дејствува како неутрален посредник и промотор на конструктивни компромиси, користејќи ги достапните институционални алатки, стекнатиот кредибилитет на европско ниво и поволниот контекст на солидарност кон Киев. Понатаму, Данска има можност да го искористи своето влијание за да артикулира повеќестепена дипломатска стратегија што го зема предвид отпорот на Будимпешта, без сепак формално да го компромитира своето право на вето, потпирајќи се наместо тоа на убедлива акција, на колективниот притисок на европските партнери и на политички стимулации што можат да ја натераат Унгарија да ја преиспита својата позиција. На овој начин, данското претседателство се претставува не само како оперативен актер, туку и како симбол на европската посветеност кон поголема кохезија, безбедност и капацитет за одговор на глобалните предизвици.

ИНСТИТУЦИОНАЛНИОТ И ПОЛИТИЧКИОТ КОНТЕКСТ НА ПРОШИРУВАЊЕТО

Пристапувањето кон ЕУ е сложен процес на повеќе нивоа, кој бара едногласност меѓу земјите-членки за секој клучен чекор, вклучително и почетокот на преговорите за пристапување. Ова значи дека секоја земја-членка, од политички, економски или стратешки причини, може да го блокира целиот процес, како што се случува со Унгарија во украинскиот случај. Во јуни 2022 година, Украина и Молдавија добија статус на кандидат, историско достигнување олеснето од тековната војна и растечката перцепција дека ЕУ треба да се прошири за да ја обезбеди сопствената безбедност. Сепак, две години подоцна, и покрај реформите спроведени од Киев и знаците за структурен напредок, првото преговарачко поглавје („Темели“) сè уште не е отворено, главно поради унгарското вето. Ветото на Орбан се заснова на размислувања кои изгледаат повеќе идеолошки и геополитички отколку технички: унгарскиот премиер честопати го користеше прашањето за проширување како алатка за притисок врз Брисел, консолидирајќи ја сопствената внатрешна политичка позиција преку антиинтеграциски наратив. Националните консултации промовирани од неговата влада за прашањето за украинското пристапување потоа беа искористени за да се оправда блокадата на европско ниво.

ДАНСКОТО ПРЕТСЕДАТЕЛСТВО: МОЖНОСТ ЗА ЛИДЕРСТВО

Во овој контекст, данското ротирачко претседателство со Советот на ЕУ добива многу симболична и практична вредност. Од почетокот на своето претседателство, Копенхаген објави силна посветеност на повторно започнување на процесот на пристапување на Украина и Молдавија, изјавувајќи ја својата намера да изврши максимален притисок врз Унгарија за надминување на ветото. Данската министерка за европски прашања, Мари Бјер, ја истакна важноста од исполнување на ветувањата дадени на земјите-кандидатки, како од етичко-политички причини, така и од потребите за регионална безбедност и стабилност. Не станува збор само за поддршка на земја што е нападната, туку и за консолидирање на отпорноста и кредибилитетот на ЕУ како геополитички актер. Улогата на Данска би можела да биде важна и од причини поврзани со нејзиниот дипломатски углед: Копенхаген се перцепира како постојано проевропска и земја-членка што ги почитува законите, што ја прави кредибилен посредник меѓу различните души на Советот. Понатаму, отворената поддршка на данската премиерка Мете Фредериксен за украинската кауза ја зајакнува политичката посветеност на земјата за унапредување на агендата за проширување.

АЛАТКИ И СТРАТЕГИИ

Иако формалниот опсег на дејствување на ротирачкото претседателство е ограничен, неговата улога во управувањето со агендата и олеснувањето на политичкиот консензус може да биде одлучувачка. Меѓу стратегиите што Данска би можела да ги усвои е секако почетокот на интензивна билатерална дипломатија со Будимпешта, со политички, економски или институционални понуди насочени кон промена на унгарската позиција, евентуално искористувајќи ја поддршката од другите земји-членки за градење колективен притисок. Исто така, постои можност за преземање заедничко посредништво со европските институции, особено со Комисијата и Европскиот совет, за создавање обединет фронт што ја изолира Унгарија, намалувајќи ја внатрешната политичка цена за Орбан од евентуална промена на насоката. Една од усволивите перспективи би можела да биде и префрлање на дебатата на друго поле, можеби со неформални иницијативи и дипломатски конференции, што може да создаде простори за дијалог алтернативни на формалниот Совет, отворајќи маргини за договорено решение. Конечно – но ова би била прилично напредна политичка одлука – би можеле да дојдеме, заедно со други партнери, до евалуација на употребата на политичка размена помеѓу унгарското вето за Украина и отстапките за други прашања што ѝ се драги на Будимпешта, како што се структурните фондови или миграциските политики. Сепак, министерот Бјер досега избегнуваше да специфицира конкретни стратегии, наведувајќи дека сè уште би било прерано да се шпекулира за различните алтернативи. Оваа воздржаност, повеќе тактичка отколку програмска, сугерира дека Копенхаген сака да ја зачува флексибилноста на преговорите, особено на ова ниво и момент од преговорите.

РИЗИЦИ И МОЖНОСТИ: ЗАЕДНИЧКО УПРАВУВАЊЕ СО КАНДИДАТУРИ

Деликатно стратешко прашање се однесува на можноста за одвојување на пристапните патишта на Украина и Молдавија, доколку унгарското вето остане непремостливо. Орбан, всушност, не е против пристапувањето на Молдавија, а некои дипломати ја оценуваат можноста за продолжување со Кишињев, привремено оставајќи го Киев зад себе. Сепак, Данска јасно стави до знаење дека е против оваа опција, тврдејќи дека двете кандидатури мора да останат обединети за да не се поткопа политичката кохерентност на ЕУ. Поделбата на досиејата би била еднаква на испраќање сигнал за повлекување кон Украина, ризикувајќи делегитимизирање на целиот процес на проширување. Претседателот Зеленски изјави дека Киев би бил подготвен да направи сè за да ги продолжи пристапните преговори, барајќи едногласна поддршка од европските лидери. Во овој контекст, Данска би можела да игра улога на морален и политички гарант на единството на процесот, избегнувајќи раздорни отстапки и зачувувајќи ја довербата на земјите-кандидатки во европскиот механизам.

СТРАТЕШКАТА ВРЕДНОСТ НА ДАНСКОТО ЛИДЕРСТВО

Данскиот семестар на претседателствување со ЕУ доаѓа во критичен момент за Европа: од една страна, проширувањето станува стратешки приоритет за спротивставување на руското влијание и обезбедување на безбедноста на континентот; од друга страна, внатрешната логика на вето ја загрозува кохерентноста и кредибилитетот на европскиот проект. Данска, со својата проевропска традиција, својата дипломатска тежина и јасноста на своето позиционирање, е идеално позиционирана да се обиде да го деблокира процесот на пристапување на Украина. Иако нема моќ формално да го заобиколи унгарското вето, Копенхаген може да дејствува како политички катализатор, институционален координатор и промотор на договорените решенија. Успехот или неуспехот на данското претседателство во оваа задача ќе има длабоки импликации: не само за Украина и Молдавија, туку и за целата иднина на механизмот за проширување, а со тоа и за идентитетот и геополитичката функција на Европската Унија. Прекинувањето на застојот би значело повторно потврдување дека ЕУ не е заробеник на национални вета, туку е способна да се обнови во солидарност и стратешка визија.