Subscribe
Додека Франција, Германија и Велика Британија го активираат механизмот за „враќање“ на ОН, Европа го балансира притисокот врз Техеран со дипломатски ризици.
Европа влезе во критична фаза во справувањето со иранското нуклеарно прашање, бидејќи Франција, Германија и Обединетото Кралство (Е3) официјално го известија Советот за безбедност на Обединетите нации за нивната намера да го активираат механизмот за „враќање“ на санкциите против Техеран. Потегот, направен согласно Резолуцијата 2231, би можел да доведе до враќање на казнените мерки суспендирани од Заедничкиот сеопфатен план за акција (JCPOA) од 2015 година. Советот има 30 дена да одлучи дали повторно да ги активира санкциите.
Иако Европската Унија ја смета одлуката како неопходен чекор за справување со континуираните нуклеарни активности на Иран, иницијативата го изложи Брисел на зголемени геополитички притисоци, при што Русија и Кина цврсто се спротивставија на потегот, а Иран ветува одмазда. Затоа, следниот месец се смета за одлучувачки прозорец во кој дипломатијата може или да спречи ескалација или да отстапи место за обновена конфронтација.
Русија и Кина возвраќаат
Европската одлука предизвика остри критики од Москва и Пекинг, кои тврдат дека новите санкции би биле дестабилизирачки. Русија ја предупреди Е3 да размисли повторно, предупредувајќи дека казнените мерки „би можеле да доведат до уште една трагедија“. Кина, пак, нагласи дека активирањето на механизмот „нема да биде конструктивно“ и би можело да ги попречи тековните напори за дијалог.
Гуо Џиакун, портпарол на кинеското Министерство за надворешни работи, нагласи дека Пекинг „ќе продолжи да одржува објективна и фер позиција, активно да го поттикнува мирот и да го промовира дијалогот“. Двете сили остануваат посветени на заштитата на Техеран од западниот притисок, нагласувајќи ги длабоките поделби меѓу постојаните членки на Советот за безбедност на ОН.
Европското јаже
За ЕУ, овој потег ја нагласува и решителноста и ранливоста. Од една страна, Е3 сигнализираа дека нуклеарните активности на Иран повеќе не можат да останат неоспорени, особено затоа што Техеран го прошири збогатувањето над ограничувањата на JCPOA. Од друга страна, Брисел мора да го управува ризикот од отуѓување на партнери како Русија и Кина, чија соработка е неопходна за какво било трајно дипломатско решение.
Високата претставничка за надворешна политика на ЕУ, Каја Калас, имаше претпазлив тон, дефинирајќи ги следните 30 дена како можност, а не како ултиматум. „Влегуваме во нова фаза“, рече таа во Копенхаген. „Овие 30 дена ни даваат шанса навистина да најдеме дипломатски патишта кон решение“. Нејзините зборови ја истакнуваат двојната стратегија на ЕУ: вршење притисок преку можноста за санкции, а воедно оставање на вратата отворена за обновени преговори.
Пркосот на Иран
Не е изненадувачки што Техеран го отфрли европскиот демарш. Иранскиот министер за надворешни работи, Абас Арагчи, го осуди потегот како „нелегален и неоправдан“, предупредувајќи дека Исламската Република ќе одговори „соодветно за да ги заштити своите национални интереси“. Министерството за надворешни работи на Иран отиде подалеку, осудувајќи го известувањето на Е3 како кршење на Механизмот за решавање на спорови на JCPOA и како нелегитимен обид за враќање на поништените резолуции на ОН. Ставот на Техеран е јасен: секое враќање на санкциите ќе биде одговорено со контрамерки, зголемувајќи ја можноста за понатамошна ескалација.
Безбедносни грижи за Европа
Тензијата не е само теоретска. Во Берлин, германското Министерство за надворешни работи ги повика своите граѓани веднаш да го напуштат Иран, наведувајќи го ризикот од одмазднички мерки. Официјалните лица предупредија дека германските интереси и државјани би можеле да се соочат со одмазда доколку се воведат повторно санкции. Амбасадата во Техеран моментално работи со ограничен конзуларен капацитет, што го нагласува зголеменото чувство на ранливост. Ова соопштение илустрира како директно одлуките на Европа за Иран се одразуваат врз нејзините граѓани и безбедноста. За ЕУ, предизвикот не е само геополитички, туку и домашен: да се обезбеди дека политичките избори во странство нема да ги доведат во опасност животите на Европа.
Пошироката стратешка пресметка на Европа
Потегот на E3, исто така, ги одразува пошироките европски загрижености во врска со безбедносната архитектура и кредибилитетот. Откако САД се повлекоа од JCPOA во 2018 година, Европа се обиде да го одржи договорот жив преку дијалог и делумно економско ангажирање со Техеран. Но, континуираните прекршувања на Иран и променливата глобална рамнотежа – влошена од војната во Украина и затегнатите односи меѓу ЕУ и Русија – го отежнаа одржувањето на трпението. Со одлучувањето да го продолжи механизмот за враќање на силата, E3 се стреми да ја врати европската агенција по безбедносните прашања. Сепак, блокот мора да се снајде во опасен пејзаж: без повторно влегување на САД во дипломатска рамка, а со Русија и Кина усогласени против новите санкции, Европа ризикува да биде изолирана во спроведувањето на мерките што ги смета за неопходни.
Перспектива: Триесет дена неизвесност
Следниот месец ќе биде одлучувачки. Доколку Советот за безбедност на ОН дозволи враќање на санкциите, Иран веројатно ќе ескалира, а европските граѓани во регионот може да се соочат со поголеми ризици. Доколку дипломатијата добие на интензитет, ЕУ може да си ја земе заслугата за враќањето на кризата кон преговори.
За Европа, предизвикот е акутен: таа мора да демонстрира цврстина против ширењето на нуклеарното оружје, а воедно да ја зачува својата улога како кредибилен посредник. Обложувањето на Е3 ја илустрира и решителноста и границите на европската моќ во еден фрагментиран меѓународен систем. Без разлика дали наредните недели ќе донесат обновен дијалог или ќе ја продлабочат конфронтацијата, едно е јасно: справувањето на Европа со нуклеарното прашање на Иран ќе ги обликува не само нејзините односи со Техеран, туку и нејзината позиција како глобален дипломатски актер.
Алесандро Фиорентино