Subscribe
Активирана е клаузулата за зголемување на воените трошоци
Брисел – Дванаесет земји од Европската Унија формално побараа од Европската комисија да ја активира националната заштитна клаузула за зголемување на трошоците за одбрана, привремено заобиколувајќи ги ограничувањата на Пактот за стабилност. Станува збор за Белгија, Данска, Естонија, Финска, Германија, Грција, Унгарија, Латвија, Полска, Португалија, Словачка и Словенија. Мерката, составен дел од планот „Подготвеност 2030“ (порано познат како „ReArm Europe“), предвидува можност земјите-членки да добијат дополнителен фискален простор до 1,5% од БДП годишно за инвестиции во одбраната, без тоа да влијае на пресметката на структурниот дефицит. Целта е јасна: да се зајакне воениот капацитет на Унијата во светлината на растечките геополитички тензии, почнувајќи од војната во Украина.
Барањето за отстапувања требаше да биде испратено до крајот на април, но Комисијата остави прозорец на толеранција од неколку дена. Извршната власт на ЕУ планира да ги оцени барањата добиени до пролетта 2025 година, кога ќе го објави европскиот шестмесечен пакет. Формалното гласање од страна на Советот на ЕУ би можело да се одржи до јули, со што ќе се овозможи клаузулите ефикасно да се активираат веќе во текот на годината. Европскиот комесар за економија, Валдис Домбровскис, ги поздрави барањата: „ЕУ презема решителен чекор напред за зголемување на трошоците за одбрана и стратешка подготвеност. Клаузулата ќе обезбеди значителен буџетски простор за инвестирање во национални одбранбени капацитети и во европската индустрија на секторот“. Сепак, отстапувањето не е автоматско или неограничено: дополнителната маргина на трошење ќе биде дозволена само за инвестиции во функцијата „Одбрана“, како што е наведено во класификацијата Кофог (владини функции), и може да се примени максимум четири години. Меѓу големите земји-основачи на ЕУ, Италија, Франција и Шпанија сè уште не го формализирале барањето. Од Рим, извори од Министерството за економија и финансии велат дека одлуката ќе биде донесена по самитот на НАТО во јуни. Шпанија, преку министерот Карлос Куерпо, ќе одлучи „во наредните месеци“. Париз е повнимателен: министерот за финансии Ерик Ломбард изрази сомнежи за одржливоста на францускиот долг, имплицирајќи дека Франција можеби нема да се приклучи.
Некои земји од Северна Европа се посилно против. Холандија веќе ја отфрли можноста за активирање на клаузулата, додека Шведска наводно размислува за зголемување на трошоците за одбрана дури и во дефицит, но без прибегнување кон ослободување од данок. Според Комисијата, притисокот за воени трошоци претставува вонреден одговор на исклучителна историска фаза. „Агресивната војна на Русија против Украина претставува директна закана за европската безбедност“, се вели во соопштението објавено од Брисел, „и создава значителен притисок врз јавните буџети на земјите-членки, кои мора итно да ги зајакнат своите одбранбени капацитети“. Планот „Подготвеност 2030“ вклучува, покрај клаузулата, финансирање од 150 милијарди евра преку инструментот SURE, дизајниран да ги забрза големите нарачки и да ја поддржи европската воена индустрија. Вкупниот потенцијал за трошење што може да се ослободи благодарение на новата регулаторна рамка би бил близу 650 милијарди евра во наредните години.
И покрај обемот на планот, вистинската мобилизација на ресурсите ќе потрае. Инвестициите во одбраната вклучуваат сложени и долги процедури, со повеќегодишни договори и сложени набавки. Првите сигурни податоци за вистинската употреба на ресурсите може да пристигнат дури во 2026 година, кога државите ќе ги презентираат извештаите за напредокот на нивните соодветни структурни фискални планови. Во меѓувреме, Брисел го подготвува следниот чекор: на 16 мај ќе бидат објавени пролетните економски прогнози, кои веќе би можеле да вклучуваат прелиминарна проценка на обемот на ресурси што можат да се активираат во 2025 година. Во сè понеизвесен глобален сценарио, ЕУ затоа се обидува да постигне тешка рамнотежа помеѓу безбедносните потреби и буџетската дисциплина. Клаузулата за заштита, доколку е добро управувана, би можела да претставува пресвртница кон поавтономна, координирана и кредибилна европска одбрана.
Алесандро Фиорентино